1.TBMM Dönemi Gelişmeleri

I.TBMM DÖNEMİ (23 Nisan 1920 – 1 Nisan 1923)

I. TBMM’nin Genel Özellikleri

1. Olağanüstü bir meclistir. Çünkü Güçler Birliği ilkesi vardır. Yasama, Yürütme ve Yargı TBMM’de toplanmıştır.

2. Mecliste parti yoktur, gruplar vardır. Bunlar Halk zümresi, İstiklal, Tesanüd, Yeşilorducular, Müdafaa-i Hukukçular ve Islahat gruplarıdır. Daha sonra Müdafaa-i Hukukçular dışında kalanlar birleşerek 2. grubu oluşturdular ve grup sayısı 2’ye düştü.

3. Kurtuluş savaşını yürüten meclistir. Bu yüzden 3 yıl kesintisiz devam etti.

4. Mecliste azınlık milletvekili yoktur. Bundan dolayı ulusal bir meclistir.

5. Temsil heyetinin görevine son vermiştir. Çünkü artık buna ihtiyaç kalmamıştır.

6. Kurucu meclistir. Çünkü 1921 Teşkilâtı Esasiyeyi hazırlamıştır.

7. İnkılâpçı bir meclistir. İlk inkılâbı kendisi yani ulusal egemenliktir. Daha sonra saltanatı kaldıran meclis de yine bu meclistir.

8. Bu meclis yetkilerini bir süre Başkomutanlık Yasası ile M. Kemal’e devretmiştir.

9. I. TBMM’nin ilk gün geçici başkanı en yaşlı üye sıfatıyla Sinop Mebusu Şerif Bey oldu. 24 Nisan’da ise M. Kemal Meclis Başkanı olmuştur.

10. I.TBMM’de belirgin bir şekilde güçler birliği ilkesi vardır.

11. Birinci TBMM birçok kanun çıkarmıştır. Bunlar;

a) I. TBMM’nin ilk çıkardığı kanun 24 Nisan’da çıkarmış olduğu Ağnam (Hayvan vergilerinin 4 katına çıkarılmasına dair) Kanunudur.

b) I. TBMM’nin çıkardığı 2. Kanun ise Hıyanet-i Vataniye Kanunudur (29 Nisan 1920). Bu bir ceza kanunudur. Bu kanun ile TBMM’ye karşı isyan edenler Vatan haini sayılmış ve 11 Eylül 1920’de kurulan istiklal mahkemelerinde cezalandırılmıştır. İstiklal mahkemeleri 1927’ye kadar devam etmiştir.

c) Yine 11 Eylül 1920’de çıkarılan bir başka kanun olan Firariler Kanunu ile de asker kaçaklarının önlenmesine çalışıldı.

d) 5 Eylül 1920’de çıkarılan Nisab-ı Müzakere Kanunu ise Meclis iç tüzüğüyle ilgilidir.

Bu kanunda;

-Meclisin görev süresinin şartlara ve zamana bağlı olmadığı
-Mebusların yılda mazeretsiz olarak 2 ay toplantıya katılamazlarsa üyeliklerinin düşeceği.
-Memuriyet ve mebusluğun aynı kişide olamayacağı (Askerler ve Sefirler ile Bakanlar Hariç)
-Karar yeter sayısı mebus toplamının yarısının 1 fazlası olacağı
-Mebus maaşlarının yıllık 1250 lira olacağı ile ilgili maddeler vardır. Kısacası bu kanun meclis iç tüzüğüdür.

e) 10 Eylül 1920 Men-i Müskirat Kanunu ile Milli Mücadeleye mali kaynak sağlamak amacıyla içki ve tütün mamulleri yasaklandı. Yine aynı amaçla 25 Kasım 1920’de Men-i İsrafat Kanunu ile her türlü israfın önüne geçilmek istendi.

f) I. TBMM’nin çıkardığı en önemli kanun şüphesiz ki 5 Ağustos 1921’de M. Kemal’e Başkomutanlık yetkisini veren kanundur.

ÖNEMLİ NOT: Tekâlifi Milliye Emirlerini TBMM çıkarmadı. Bu emirleri Başkomutanlık yetkisine dayanarak M. Kemal çıkarmıştır.

Bilecik Görüşmesi (5 Aralık 1920)

TBMM adına Mustafa kemal ile İstanbul’daki Tevfik paşa hükümeti adına Ahmet İzzet Paşa ve Salih Paşa arasında yapılmıştır. Görüşmelerden herhangi bir sonuç çıkmamış, İstanbul’dan gelenler zorla Ankara’ya götürülmüşlerdir. Bundaki amaç; Ulusal hareket’e katıldıkları izlenimini vermekti. Daha sonra bu devlet adamları M.Kemal’e bir daha İstanbul hükümetinde görev yapmayacakları sözünü verince serbest bırakıldılar. Bu görüşmeler TBMM’nin siyasal varlığını ve gücünü kanıtlaması açısından önemlidir.

I. TBMM’YE KARŞI ÇIKAN AYAKLANMALAR

1) Doğrudan İstanbul Hükümeti Tarafından Çıkarılan Ayaklanmalar

a) Ahmet Aznavur Ayaklanması

Susurluk, Gönen, Manyas ve Ulubat dolaylarında çıktı. Çerkez Ethem kuvvetleri tarafından bastırıldı.

b) Kuvay-ı İnzibatiye (Halifelik Ordusu) Ayaklanması

Geyve’de çıkan bir isyandır. Amacı Kuvay-ı Milliye birliklerini boğazlara yaklaştırmamak ve uzaklaştırmaktı. Ali Fuat Cebesoy’un emrindeki Kuvay-ı Milliye birlikleri tarafından bastırıldı.

2) İstanbul Hükümetinin Ve İtilafların Ortaklaşa Çıkarttıkları İsyanlar

a) Bolu, Düzce, Hendek ve Adapazarı Ayaklanmaları

Ali Fuat Cebesoy ve Refet Bele komutasındaki Kuvay-ı Milliye birlikleri tarafından bastırıldı.

b) Yozgat Ayaklanması

Çerkez Ethem emrindeki Kuvay-ı Milliye birlikleri tarafından bastırıldı.

c) Afyon Ayaklanması

Çopur Musa tarafından çıkarıldı. Kuvay-ı Milliye birlikleri tarafından bastırıldı.

d) Konya Ayaklanması

Bozkır, Delibaş Mehmet ve Çumra isyanları adı altında 3 isyandan ibarettir. Bu isyan da Kuvay-ı Milliye tarafından bastırıldı.

e) Milli Aşireti Ayaklanması

Urfa’da milli aşiretinin çıkardığı bir isyandır. Kuvay-ı Milliye tarafından bastırıldı.

f) Ali Batı, Şeyh Eşref, Koçgiri ve Cemil Çeto

Bu isyanlar da Doğu, Güneydoğu ve Orta Anadolu’da çıkan diğer isyanlardır.

3) Azınlıkların Çıkardığı İsyanlar

Doğu Anadolu ve Çukurova Bölgesinde Ermeniler, Karadeniz ve Ege Bölgesinde Rumların çıkardığı isyanlardır. Bunlar işgalci güçlerden yardım alıyorlardı. Bunlar en uzun süre devam eden ayaklanmalardır. 1918–1922 yılları arası sürmüştür.

4) Başta Kuvay-I Milliyeci Olup Sonradan Ayaklananlar

Bunlar Demirci Mehmet Efe, Yörük Ali Efe ve Çerkez Ethem isyanlarıdır. Birçok ayaklanmayı da bastırmış olan bu Kuvay-ı Milliyeciler, Ankara’nın otoritesine girmek istememiş ve Düzenli ordunun emrine girmemişlerdir. Demircili Mehmet Efe isyanını Refet Bele bastırdı. I. İnönü Zaferinin kazanılmasından sonra 20 Ocak 1921’de de Çerkez Ethem isyanı kesin olarak bastırıldı.

TBMM’nin Ayaklanmalara Karşı Aldığı Tedbirler

1- 29 Nisan 1920 tarihli Hıyanet-i Vataniye Kanununun çıkarılması. Bu bir ceza kanunudur.

2- İstanbul ile her türlü haberleşme kesilecek.

3- 11 Eylül 1920’de İstiklal Mahkemeleri kuruldu. Bu tarihte kurulan toplam İstiklal Mahkemesi sayısı 8 tanedir. Bu mahkeme üyelerinin milletvekillerinden oluşması TBMM’nin yargı yetkisine sahip olduğunu gösterir.İstiklal mahkemeleri 1927 yılına kadar görev yaptılar.

4- Şeyhülislam Durizâde Abdullah Efendinin M. Kemal ve arkadaşlarını Din ve Devlet düşmanı ilan eden fetvasına karşılık, M. Kemal de Ankara müftüsü Rıfat Börekçi ve 150 müftünün karşı fetvasıyla İstanbul Hükümetini Vatan Haini ilan etti.

5- 7 Haziran 1920’de Matbuat ve İstihbarat Genel Müdürlüğü kuruldu. Anadolu Ajansı bu kuruma bağlandı. Bu kurum sayesinde milli mücadele yanlısı propagandaya başlandı.

ÖNEMLİ NOT: Bu ayaklanmalar TBMM’ye zaman ve güç kaybettirdi. Kurtuluş Savaşının başarıya ulaşmasını geciktirdi ve düşman ilerleyişlerini hızlandırdı.

2006 KPSS-I

Aşağıdakilerden hangisi kurtuluş savaşında çıkan ayaklanmalardan biri değildir?

A) Menemen
B) Delibaş Mehmet
C) Çopur Musa
D) Şeyh Recep
E) Cemil Çeto

Cevap: A

Sevr Barış Antlaşması (10 Ağustos 1920)

İtilaflar en sona bıraktıkları Osmanlı Barışının taslağını İtalya’nın San Remo Şehrinde hazırladılar. Osmanlının imzada gecikmesi üzerine “SPA Ültimatomu” ile 10 gün süre verdiler (17 Temmuz 1920). Bunun üzerine Saltanat Şurası (Danışma Meclisi) toplandı ve Barış Antlaşması kabul edildi. Antlaşmayı Osmanlı Hükümeti olan Damat Ferit Hükümetini temsilen Milli Eğitim Bakanı Hadi Paşa, Rıza Tevfik ve Reşat Halis imzalamıştır.

Maddeler

1. Sınırlar

-İstanbul il sınırının batısındaki Trakya toprakları Yunanistan’ın olacak. İstanbul şartlı olarak Osmanlıda kalacak. Şart ise Osmanlının Antlaşmaya harfiyen uymasıdır.
-İzmir, Tire, Ödemiş, Akhisar ve Bergama’da Yunanistan’a verilecek.
-Muğla, Antalya, Konya ve Balıkesir’e kadar olan yerler İtalya’ya verilecek.
-Adana, Mersin, Hatay, İskenderun, Antep, Urfa, Maraş Fransızlara
-Doğu’da ABD Başkanı Wilson’un sınırlarını çizeceği bir Ermenistan kurulacak. 1 sene sonra da bir Kürdistan kurulabilecek.
-Hicaz’da bağımsız bir devlet kurulacak.
-Suriye ve Lübnan’da Fransız mandası, Irak ve Filistin’de İngiliz mandası kurulacak.
-Rodos, On iki ada İtalyanın diğer adalar da Yunanistan’ın olacak.
-Osmanlıya sadece Bolu, Kastamonu, Tokat ve Ankara kalacak. Şartlı olarak da İstanbul verilecek. Şart ise antlaşmaya harfiyen uyulmasıdır.

2. Boğazlar

İçerisinde Türk üye olmayan bir Avrupa komisyonu tarafından yönetilecek. Bu komisyonun ayrı bir bayrağı ve bütçesi olacaktır. Boğazlar savaş zamanı da dâhil bütün devletlerin gemilerine açık olacaktır.

3. Kapitülasyonlar

En geniş biçimde devam edecektir. Bütün azınlıklar da yararlanabilecektir.

4. Azınlıklar

Azınlıklar her türlü okul açabilecek ve her türlü haktan yararlanabilecek. Azınlıklar askerlik yapmayacak ve vergi vermeyecektir.

5. Ordu

Toplam asker sayısı 50.700 kişi olacak bunun 15 bini jandarma olacak. Subayların %15’i itilaf subaylarından olacak. Mecburi askerlik kalkacak. Hiçbir askeri uçak ve gemi olmayacak. Hiçbir ağır silaha sahip olmayacak.

6. Ekonomi

İngiliz, Fransız, İtalyan ve Osmanlılardan oluşan bir komisyon Osmanlı Ekonomisini yönetecek.

ÖNEMLİ NOT: Osmanlı anayasası olan Kanun-u Esasiye göre bir antlaşmanın yürürlüğe girmesi için Mebusan Meclisince de onaylanması gerekir. Fakat Mebusan Meclisi 11 Nisan 1920’de işgalciler tarafından dağıtılmıştı. Bu yüzden bu antlaşma mebusan meclisince onaylanmadığından dolayı yürürlüğe girmemiş ve geçersiz bir antlaşma olmuştur. Geçersiz olmasının bir diğer sebebi de Türk Kurtuluş Savaşı’nın başarıya ulaşmış olmasıdır.

ÖNEMLİ NOT: Bu antlaşma maddeleri Wilson ilkelerine de tamamen aykırı bir durum oluşturmaktadır.

I.TBMM DÖNEMİ TEST

1.
I. İstanbul Hükümetine karşı çıkılmamıştır
II. Padişaha karşı çıkılmamıştır
III. İşgallere karşı çıkılmıştır
IV. Kuvay-ı Milliye’nin durumu ile ilgili kararlar alınmıştır
V.Bölgesel amaçlıdır
Yukarıdakilerden hangileri Sivas Kongresi ile Balıkesir-Alaşehir Kongrelerinin ortak özelliklerinden değildir?

A)Yalnız I
B)Yalnız II
C)I-III
D)III-IV
E)I-V

2.
I- Sivas Kongresinden sonra istifa etmiştir.
II- Sevr Barışını imzalamıştır.
III-Temsil Heyeti ile Amasya görüşmelerini yapmıştır.
IV-İngiliz Mandasından yanadır.
V- M.Kemal önderliğindeki Anadolu Hareketini Vatan Hainliği ile suçlamıştır.

Yukarıdaki özelliklerden hangileri Damat Ferit Hükümetinin özelliklerinden biri değildir?

A)Yalnız I
B) Yalnız III
C)II-III
D)IV-V
E)I-IV

3.
I- İstanbul’un Fiilen işgali
II- Meclis-i Mebusan’ın dağıtılması
III-Bazı milletvekillerinin Malta’ya sürülmesi
IV-Milli Mücadelenin Hazırlık aşamasının başlaması
Yukarıdaki gelişmelerden hangisi Misak-ı Milli’nin ilanının sonuçlarından değildir?

A)Yalnız I
B)I-III
C)III-IV
D)I-IV
E)II-III

4.
I- İnkılâplar da yapmıştır
II- Azınlık milletvekilleri de vardır.
III-Saltanatçı ve Hilafetçi vekiller de vardır.
IV-Demokratik ve Çok Sesli bir yapıya sahiptir.
V- Kuvay-ı Milliye’yi oluşturmuştur.

Yukarıdakilerden hangileri I.TBMM ile ilgili değildir?

A)I-II
B)II-III
C)II-III-V
D)IV-V
E)II-V

5.
I- Hıyanet-i Vataniye kanunu
II- Ağnam kanunu
III- Men-i İsrâfat kanunu
IV- Men-i Müskirat kanunu
V- Tekâlif-i Milliye emirleri

Yukarıdaki kanun ve emirlerden hangisi ya da hangileri Milli Mücadeleye maddi kaynak sağlamak amacıyla çıkarılmamışlardır?

A)Yalnız I
B)Yalnız II
C)I-V
D)II-III
E)I-IV

6.
I- Takrir-i Sükûn Kanunu
II- İstiklâl Marşı’nın kabulü
III- Ankara’nın başkent yapılması
IV-Cumhuriyetin ilânı
V- M.Kemal’e Mareşal Rütbesinin verilmesi
VI- Lozan Barış Antlaşması
VII-Misak-ı Milli kararının alınışı

Yukarıdakilerden hangileri I.TBMM’de kabul edilmemiştir?

A)Yalnız I
B)III-IV-V
C)V-VI-VII
D)I-II-IV-VI-VII
E)I-III-IV-VI-VII

7.Batı Cephesi olarak adlandırılan cephe aşağıdakilerin hangisinde alınan kararlar sonucunda kurulmuştur?

A)Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri
B)TBMM
C)Temsil Heyeti
D)Osmanlı Mebusan Meclisi
E)Sivas Kongresi

8.
I- Korunmak ya da savunmak
II- Bölge halkının desteğini sağlamak
III-Haklarını basın ve yayın yoluyla duyurmak
IV-Büyük Avrupa devletlerinin Kamuoyu desteğini sağlamak.
V-Azınlıklara da bağımsızlıklarını sağlatmak
Yukarıdakilerden hangileri işgallere karşı kurulan cemiyetlerin amaçlarından değildir?

A)I-V
B)Yalnız V
C)I-IV-V
D)II-III
E)III-V

9.
I- Halkoylaması yapılmasına
II-Temsil heyetinin gücünü arttırmasına
III-Temsil heyetinin Ankara’ya gelmesine
IV-Sadrazamın değiştirilmesine
V-Seçimlerin yenilenmesine

Sivas Kongresinde ARMHC’nin kurulması ve temsilciler kurulunun seçilmesi yukarıdakilerden hangilerine sebep olmuştur?

A)Yalnız III
B)III- IV
C)II-IV
D)I-III
E)II-IV-V

10.Batı Trakya, Kars, Ardahan ve Batum’da halkoylamasına başvurulması aşağıdakilerden hangisinde ilke olarak kabul edilmiştir?

A)Erzurum Kongresi
B)Sivas Kongresi
C)I.TBMM
D)Amasya görüşmeleri
E)Son Osmanlı Mebusan Meclisi

11.
I- İstiklâl Mahkemelerinin kuruluş şekli
II- 1921 Teşkilât-i Esasiye’yi kabul etmesi
III- Başkomutanlık kanununu kabul etmesi
IV-Hıyanet-i Vataniye Kanununu çıkarması
V- Takrir-i Sükûn kanununun çıkarılması

Yukarıdakilerden hangileri I.TBMM’nin yargı yetkisini kullandığına kanıt olarak gösterilebilir?

A)Yalnız I
B)I-IV
C)II-III
D)IV-V
E)II-III-IV

12.
I- Kuvay-ı Milliye -Düzenli ordu
II-Temsil Heyeti -TBMM
III-Milli Cemiyetler-Temsil Heyeti

Yukarıdakilerden hangileri birbirinin devamıdır?

A)Yalnız I
B)Yalnız II
C)Yalnız III
D)I-II
E)II-III

13.
I- Meclisin üstünde bir gücün olmadığı
II- Hükümet kurmanın zorunlu olduğu
III- Hükümeti meclisin kurması gerektiği
IV-Yeni devlet rejiminin adının konulması

Yukarıdakilerden hangileri I. TBMM’nin ilk açıldığında alınan kararlardan değildir?

A)I-II
B)II-III
C)II-IV
D)Yalnız II
E)Yalnız IV

14.
I- Şeyh Sait isyanı
II- Menemen isyanı
III-Kuvay-ı İnzibatiye İsyanı
IV-Ahmet Anzavur isyanı

Yukarıdakilerden hangileri I.TBMM’ye karşı çıkan ayaklanmalardan değildir?

A)Yalnız I
B)II-III
C)I-II
D)III-IV
E)I-IV

15.
I- Takrir-i Sükûn kanunu
II- İstiklâl Mahkemeleri
III- Ankara Müftüsü’nün karşı fetvası ile İstanbul Hükümeti’ne cevap verilmesi
IV-Hıyanet-i Vataniye Kanunu
V- İstanbul ile Anadolu’nun tüm bağlantısının kesilmesi

Yukarıdakilerden hangileri I.TBMM’nin ayaklanmalara karşı aldığı tedbirlerden değildir?

A)Yalnız I
B)I-II
C)I-IV-V
D)I-V
E)I-III-IV

16.
I- Paris Barış Konferansı
II- San Remo kararları
III-SPA ültimatomu
IV-Londra Konferansı (1921)
V- Mudanya Ateşkesi

Yukarıdakilerden hangileri Sevr’e giden süreçte yaşanan gelişmelerden değildir?

A)Yalnız IV
B)IV-V
C)III-IV
D)I-II
E)II-IV-V

17.
I- Misak-ı Milli
II- Wilson ilkeleri
III-Paris Barış Konferansı

Sevr Barış Antlaşması Yukarıdakilerden hangilerine aykırıdır?

A)Yalnız I
B)Yalnız II
C)II- III
D)I-II
E)I-III

18.İstanbul Hükümeti hangi davranışı ile Mebusan meclisinin 28 Ocak 1920’deki kararlarına aykırı hareket etmiştir?

A)Mondros’u imzalamakla
B)Sevr’i imzalamakla
C)Paris Barış konferansına katılmakla
D)Londra Konferansına katılmakla
E)Amasya görüşmelerini yapmakla

19.
I- Ermenistan ve Kürdistan
II- Wilson ilkelerinden
III-Osmanlı Ordusu
IV-Türk devletinin yönetim şeklinden
V- Kapitülasyonlar
VI-Boğazlar
VII-Osmanlı topraklarının paylaşılması

Yukarıdakilerden hangilerinden Sevr’de bahsedilmemiştir?

A)II- III
B)II-IV
C)IV-V-VI
D)III-VII
E)I-V-VII

20.
I- Firariler kanunu
II- Nisab-ı Müzakere kanunu
III- Hıyanet-i Vataniye kanunu
IV-İstiklâl Mahkemeleri
V- Men-i İsrafat kanunu

Yukarıdakilerden hangileri I. TBMM ‘nin otoritesini sağlamlaştırmak için çıkardığı kanunlardan değildir?

A)I-II
B)I-II-V
C)II-V
D)III-IV
E)II-III

21.
I- Amasya görüşmeleri
II- Sivas Kongresi
III- Erzurum Kongresi
IV- Misak-ı Milli kararının alınışı
V- TBMM’nin açılışı
VI- İstanbul’un resmen işgali

Yukarıdaki gelişmelerin kronolojik sıralaması nasıldır?

A)II-III-I-IV-VI-V
B)III-II-I-IV-VI-V
C)VI-V-IV-I-II-III
D)III-II-I-IV-V-VI
E)I-III-II-IV-VI-V

22.
I. Hukuk-u Beşer
II. İrşad
III. İstikbal
IV. Alemdar
V. Aydede
VI. İrade-i milliye

Yukarıdakilerden hangileri milli mücadele yanlısı gazetelerdendir?

A)I-II-III
B)I-III-IV
C)I-V-VI
D)I-III-VI
E)II-IV-V

I.TBMM DÖNEMİ CEVAPLAR

1 E 12 D
2 B 13 E
3 D 14 C
4 E 15 A
5 A 16 B
6 E 17 D
7 A 18 B
8 B 19 B
9 C 20 C
10 E 21 B
11 A 22 D