Memuriyet Haber
KARAHANLILAR: (840-1212)
Kurulduğu Yer: Orta Asya’da Tanrı dağlarının kuzey ve güneyinde kuruldu.
Kurucusu: Bilge Kül Kadir Han’dır.
Hükümdarları:
Bilge Kül Kadir Han
Satuk Buğra Han
Yusuf Kadir Han
Özellikleri:
* Satuk Buğra Han zamanında İslamiyeti resmen kabul ettiler. Satuk Buğra Han “Abdülkerim” adını aldı.
* Samanoğulları ve Gaznelilerle savaşlar yaptılar.
* En parlak dönemleri Yusuf Kadir Han zamanıdır.
Not: Karahanlılar, ilk Müslüman Türk devletidir.
Yıkılış Sebepleri:
Ø Yusuf Kadir Han’ın ölmeden önce ülkesini çocukları arasında paylaştırması,
Ø Çıkan karışıklıklar ve taht kavgaları,
Ø Karahanlıların 1058’de Doğu ve Batı Karahanlılar olmak üzere ikiye ayrılmasıdır.
Doğu Karahanlılar, Karahitaylar tarafından yıkıldı (1130).
Batı Karahanlılar, Harzemşahlar tarafından 1212 de yıkıldı.
GAZNELİLER: (963-1178)
Kurulduğu Yer: Afganistan, Hindistan ve İran.
Kurucusu: Alp Tigin’dir.
Hükümdarları:
Alp Tigin,
Sultan Mahmut (Gazneli Mahmut)
Sultan Mesut
Özellikleri:
* Devletin en parlak dönemi Gazneli Mahmut zamanıdır. Bu dönemde devlet en geniş sınırlara ulaştı ve imparatorluk haline geldi.
* Gazneli Mahmut Hindistan’a 17 sefer yaparak burada islamiyetin yayılmasını sağladı.
* Büveyhoğullarından Irak’ın kuzey taraflarını aldı. Böylece Ganj ırmağından Irak’a kadar ulaşan büyük bir devlet kurmuş oldu.
* Abbasi halifeliğini Şii Büveyh oğullarının baskısından kurtardı.
* Selçuklularla savaştı ve onları yenilgiye uğrattı.
* Sultan Mahmut’un ölümü üzerine yerine Sultan Mesut geçti.
* Sultan Mesut da Hindistan’a seferler yaptı. Selçuklularla yaptığı Dandanakan Savaşında yenildi (1040).
Yıkılış Sebepleri:
Ø Selçuklularla yapılan Dandanakan Savaşından sonra devletin zayıflamaya başlaması.
Ø Ülkede iç karışıklıkların çıkması.
* Gazne Devleti, 1187 yılında Gurlular (Afgan Yerlileri) tarafından yıkıldı.
TOLUNOĞULLARI: (868-905)
Kurulduğu Yer: Mısır.
Kurucusu: Tolunoğlu Ahmet.
Not: Mısır’da kurulan ilk Türk devletidir.
Özellikleri:
* Mısır’da Türk kültürü yayıldı ve Mısır, Tolunoğulları tarafından imar edilerek zenginleştirildi.
* Suriye alındı.
Yıkılışı:
Tolunoğlu Ahmet’in ölümünden sonra oğulları zamanında iç karışıklıklar çıktı. Bu durumdan yararlanan Abbasiler, Tolunoğullarına son verdiler (905).
İHŞİTLER (AKŞİTLER): (935-969)
Kurulduğu Yer: Mısır.
Kurucusu: Ebubekir Muhammed.
Özellikleri:
* Mısır’da kurulan ikinci Türk devletidir.
* Suriye’yi aldılar ve ülke topraklarına kattılar.
Yıkılışı:
Fatimiler tarafından ortadan kaldırıldı.
BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ (1040-1157)
Kurulduğu Yer: Horasan.
Kurucusu: Tuğrul Bey.
* Selçuklular, Oğuzların Üçok kolunun Kınık boyundandır.
* Büyük Selçuklu Devleti’ne, bu boydan olan Selçuk Bey adını verdi.
* Selçuk Bey, Oğuzlar Devleti’nde subaşı iken, Oğuz Devleti’nin hükümdarı ile arasında çıkan anlaşmazlık yüzünden kendisine bağlı ordularla güneye inerek Seyhun ırmağı yakınlarındaki Cent şehrine yerleşti (930-935).
Hükümdarları:
Selçuk Bey
Arslan Yabgu
Tuğrul ve Çağrı Beyler
Alp Arslan
Melikşah
Sultan Sencer
Selçuk Bey:
* Cent şehrinde İslamiyet’i kabul etti.
* Bir çok Türk boyunu yönetimi altına aldı.
* Samanoğulları ile Karahanlılar arasındaki savaşta, daha güçsüz olan Samanoğullarına yardım etti. Karşılığında toprak aldı.
Arslan Yabgu:
* Selçuk Bey’in ölümünden sonra yerine oğlu Arslan Yabgu geçti.
* Selçukluların güçlenmesini istemeyen Gazneli Mahmut, Arslan Yabgu’yu tutuklattı.
Tuğrul ve Çağrı Beyler:
* Tuğrul ve Çağrı beyler, iki kardeş olarak toprakları parçalamadan aralarında iş bölümü yaparak ülkeyi idare ettiler.
* Gaznelilerle başarılı savaşlar yaptılar.
* Horasan’ın önemli şehirlerinden biri olan Nişabur’u aldılar (1038).
Dandanakan Savaşı (1040):
Selçuklular ile Gazneliler arasında yapıldı.
Sebepleri:
* Gazneliler’in Selçukluları Horasan’dan çıkarmak istemeleri.
* Selçukluların kendilerine yurt arayışı içinde olmaları.
Sonuçları:
Gazneliler yenilgiye uğratıldı ve yıkılma sürecine girdi.
Selçuklular büyük bir zafer kazandı. Horasan ve İran toprakları Selçukluların eline geçti.
Büyük Selçuklu Devleti kuruldu (1040).
Tuğrul Bey sultan ilan edildi. Devleti Çağrı Bey ile birlikte yönetti.
Rey şehri alınarak başkent yapıldı.
Selçukluların İslam dünyasındaki otoritesi arttı.
* Abbasi halifesinin, Şii Büveyhoğullarının baskılarına karşı Selçuklulardan yardım istemesi üzerine Tuğrul Bey, Bağdat Seferine çıkarak 1055 Abbasileri Şii Büveyhoğullarının baskısından kurtardı. Böylece Türk-İslam dünyasının koruyuculuğu Selçukluların eline geçti. Bu olaydan sonra İslam Dünyasının dini lideri Abbasiler, siyasi lideri de Selçuklular oldu.
* Bizans üzerine sefere çıkılarak Doğu Anadolu’da başarılı savaşlar yapıldı. Bir çok şehir alındı (Erzurum, Kemah, Malatya, Sivas).
Pasinler Savaşı (1048):
* Selçuklular ile Bizanslılar arasında yapılı.
* Gürcüler Bizanslılara yardım etti.
Sebepleri:
Ø Dandanakan Savaşı’ndan sonra Selçuklular’ın batı yönünde ilerlemeleri.
Ø Bizanslıların, Türklerin Anadolu’ya girmelerini engellemek istemeleri.
Not: Pasinler (Hasankale) Savaşı, Selçuklular ile Bizanslılar arasında yapılan ilk savaştır.
Sonuçları:
Ø Bizanslılar yenildi ve Selçukluları Resmen tanıdı.
Ø Doğu Anadolu, Selçukluların denetimine girmeye başladı. Van’dan Trabzon’a kadar olan topraklar Selçuklular’ın eline geçti.
Ø Gürcü Kralı Liparit, Selçuklulara esir düştü.
Alp Arslan (1063-1072):
* Önce iç işlerini düzeltti. Çıkan ayaklanmaları bastırdı.
* Bizans İmparatorluğuna savaş açıldı. Gürcistan, Ani Kalesi ve Kars alındı.
* Alp Arslan, komutanlarını Anadolu’nun fethi ile görevlendirdi. Türk akıncıları Akdeniz kıyılarına kadar ilerlediler.
Malazgirt Savaşı (26 Ağustos 1071):
Selçuklular ile Bizanslılar arasında yapıldı.
Sebebi:
Bizans’ın, Anadolu’ya yapılan Türk akınlarını önlemek, Doğu Anadolu’da gittikçe güçlenen Selçuklu egemenliğine karşı koymak istemesidir.
Gelişmesi:
Savaş, Malazgirt ile Ahlat arasındaki Malazgirt ovasında başladı.
Selçuklu kuvvetleri üçe bölündü.
Alp Arslan sahte geri çekilme planı uygulayarak Bizans ordusunu merkezden ayırdı.
Bu sırada Bizans ordusunda bulunan Peçenek ve Uzlar, Selçuklu tarafına geçtiler. Pusuya yatan Türk askerlerinin seri hücumu ile Bizans ordusu büyük bir yenilgiye uğradı.
Ancak savaşın kazanılmasında ordunun manevi gücünün yüksek olması, iyi teşkilatlanması ve Alp Arslan gibi yetenekli, güçlü bir hükümdar tarafından yönetilmesinin de büyük katkısı vardır.
Sonuçlar:
Ø Türkler büyük bir zafer kazandı.
Ø Bizans İmparatoru Romen Diyojen esir düştü.
Ø Yapılan Antlaşma Sonunda;
ü Doğu Anadolu’da ki bazı şehirler Türklere bırakıldı.
ü Bizanslılar her yıl vergi verecekti.
ü Alp Arslan, esir alınan askerleri serbest bıraktı.
Not: Malazgirt zaferi ile Anadolu’nun kapısı Türklere açıldı. Türkler Anadolu’ya yerleşmeye başladı.
* Alp Arslan, Batı Karahanlılar üzerine çıkacağı bir sefer sırasında öldürüldü.
Melikşah (1072-1092):
Ø Ege Denizine ve boğazlara kadar bütün Anadolu alındı.
Ø Suriye, Filistin ve Arabistan alındı.
Ø Devletin sınırları; doğuda Tanrı dağları ve Seyhun ırmağından batıda Akdeniz kıyılarına, kuzeyde Kafkas dağlarından güneyde Basra körfezine kadar genişletildi.
Ø Vezir Nizamülmülk’ün koduğu kanun ve metotlarla devlet işleri çok düzenli olarak yürütüldü.
Ø Güçlü bir ordu ile, çıkan ayaklanmalar hemen bastırıldı.
Ø Başkent, Rey’den İsfahan’a taşındı.
Ø Selçukluların en parlak dönemidir.
Ø Melikşah’ın ölümünden sonra oğulları arsında taht kavgaları başladı ve ülkede ayaklanmalar çıktı.
Sultan Sencer (1118-1157):
ü Merv şehri başkent yapıldı.
ü Gaznelilerden Gazne şehri, Karahanlılardan Maveraünnehir alındı.
ü Karahitaylılarla yapılan Katvan Savaşı’nda Selçuklular yenilgiye uğradı (1141). Maveraünnehir elden çıktı.
ü Bundan sonra ayaklanan Oğuzlar üzerine gidildi. Fakat Sultan Sencer esir düştü. Bir süre sonra 1157’de öldü.
ü Sultan Sencer’in ölümüyle Büyük Selçuklu Devleti yıkıldı (1157).
Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılma Sebepleri:
Ø Ülkenin hanedan üyeleri arasında paylaştırılması ve taht kavgaları,
Ø Atabeylerin, merkezi otoritenin zayıflamasıyla bağımsızlıklarını ilan etmeleri,
Ø Haçlı Seferlerinin meydana getirdiği sarsıntılar,
Ø Türkmenlerin küstürülmesi,
Ø Abbasilerin, eski güçlerine kovuşmak için Selçuklular aleyhine çalışmalarıdır.
Katvan Savaşı’nın yıkıcı etkisi,
Ø Batınilerin çalışmalarıdır.
Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılmasından Sonra Kurulan Devletler
Suriye Selçukluları
Horasan Selçukluları
Kirman Selçukluları
Irak Selçukluları
Anadolu Selçukluları
HARZEMŞAHLAR (1097-1231):
Kurulduğu Yer: Aral gölüne dökülen Ceyhun ırmağı deltasıyla, buranın güneyindeki yerlerde kuruldu (Harezm).
Kurucusu: İl Arslan.
Özellikleri:
Ø Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah’ın komutanlarından Anuş Tigin, Harzem valiliğine atandı.
Ø Anuş Tigin’in ölümünden sonra oğlu Kutbeddin Muhammed, harzemşah unvanı ile buraya gönderildi. Kutbeddin Muhammed otuz yıl başarı ile Harzem’i yönetti.
Ø Daha sonra Atsız, ardından İl Arslan başa geçti.
Ø Büyük Selçuklu Devleti’nin parçalanmasıyla İl Arslan zamanında Harzemşahlar bağımsız oldular.
Ø Alaeddin Tekiş, Horasan ve İsfehan taraflarını aldı. Alaeddin Tekiş, Harzemşahlarının en tanınmış hükümdarıdır.
Ø Alaeddin Muhammed, İran’ı ve Maveraünnehiri aldı. Böylece Seyhun ırmağından Dicle’ye kadar uzanan bir Türk devleti kurulmuş oldu.
Yıkılışı:
ü 1220 yılında Moğolların saldırısına uğradılar ve yenildiler.
ü Celalettin Harzemşah, Moğollarla yaptığı savaşlarda başarı sağlayamadı. Öldürülmesi üzerine Moğollar tarafından yıkıldı (1231).
MOĞOL DEVLETİ(1196-1227)
Kurulduğu yer:Moğolistan da kuruldu.
Kurucusu: Cengiz Han’dır.
Başkenti: Karakum’dur.
Özellikleri
* Cengiz Han; güçlü ve disiplinli bir ordu kurdu. Çin’i on yıl süren savaşlardan sonra egemenliği altına aldı.
* Karhitaylar ve Harzemşahlar Devleti’ni yıktı. Kıpçak ülkelerini ve İran’ın büyük bir bölümünü aldı.
* Rusya içlerine ilerlediği sırada öldü.
Yıkılışı:
* Cengiz Han’dan sonra başa geçen Moğol hükümdarları, bu çok büyük devletin bütünlüğünü koruyamadılar. İmparatorluk dört ayrı devlete ayrıldı.
* Bunlar;
1- Kubilay Hanlığı, (Çin)
2-Altın Orda Devleti, (Karadeniz’in Kuzeyi)
3- Çağatay Devleti, (Türkistan)
4- İlhanlılar Devleti, (İran)dır.
* Bu devletler, XIV. Yüzyılın sonlarına doğru yıkıldılar.
* Kubilay Hanlığı hariç diğerleri XIV.yüzyılın başından itibaren İslamiyet’i kabul edip Türkleştiler.
ALTIN ORDA DEVLETİ(1227-1502)
Kurulduğu yer: Hazar gölü ile Karadeniz’in kuzeyi
Kurucusu: Cengiz Hanın torunu Batu Han’dır.
Başkenti: Saray Şehri’dir.
Özellikleri
* Batu Han, İtil Bulgarlarını ve Kıpçakları yönetimi altına alarak devleti kurdu. Devletin Sınırlarını doğuda Aral gölünde Batı da Macaristan içlerine kadar genişletti.
* 1275’te hükümdar olan Berke Han, İslam dinini kabul etti.
* İlhanlı Devleti ile savaştılar.
* Rusları vergiye bağladılar.
Yıkılışı:
* XIV. Yüzyılın ikinci yarısında iç karışıklıklar çıktı. Devlet zayıf düştü ve parçalandı. Timur’un yaptığı seferler sonucunda dörde ayrıldı.
Bunlar:
Sibirya Hanlığı,
Hacı Tahran Hanlığı,
Kazan Hanlığı,
Kırım Hanlığı.
* Kırım Hanı Mengli Giray 1502’de Altın Orda Devleti’ne son verdi.
SORULAR
1) İslam Devletinin siyasi yönetiminin Türklere geçtiği olay nedir?
– Selçuklular devrinde, Tuğrul Bey’in Bağdat Seferi ile Abbasi halifesini Şii Büveyhoğullarının baskından kurtarması.
2) İlk Türk- İslam medreseleri hangi devlette kurulmuştur?
– Büyük Selçuklu
3) Abbasi halifesi tarafından Mısır’a atanan Türk asıllı valilerin kurduğu devletler hangileridir?
– Tolunoğlu Ahmet – Tolunoğulları
– Ferganalı Muhammet – Akşitler (ıhşidiler)
4) 1141 Katvan Savaşının sonucu nedir?
– Selçuklular Karahitaylılara (Moğol) yenildi ve Türkistan Müslüman olmayan bir kavimin egemenliğine girdi.
5) Atabey, teokrasi, şer’i hukuk nedir?
– Atabey: Selçuklu şehzadelerinin eğitiminden sorumlu kişidir.
– Teokrasi: Dinsel yönetimdir. Kaynağını dinden alan (siyasi yetkisini dinden alan) yönetim biçimi.
– Şeri hukuk: Dini kurallara dayalı hukuk sistemi.
6) Hindistan da İslamiyet’in yayılmasını sağlayan Türk devleti kimdir?
– Gazneliler, Gazneli Mahmut.
7) Tolunoğulları ve Ihşidilerin kısa sürede yıkılmasına neden olan özellik nedir?
– Yönetici Türk, halkı Kıpti olması.
8) Selçuklu devletinin resmen kuruluşu hangi olay ile olmuştur?
– Dandanakan (1040) savaşı (Gazneli-Selçuklu)
9) -Yöneticisi ve halkı Türk tür
– Türk kültürüne ve Türkçeye önem verilmiştir.
– İlk Müslüman Türk devletidir.
Bu devlet hangisidir?
– Karahanlılar
10) Tanımlarını yapınız?
Naib: Hükümdara vekalet eden kişi (Niyabet-i Saltanat)
Müstevfi: Ekonomiden sorumlu kişi
Emir-i Dad: Adaletten sorumlu kişi
11) Memlükler hangi savaş ile kim tarafından yıkılmıştır?
– Osmanlılar tarafından (Yavuz Sultan Selim) 1517 Ridaniye savaşı ile yıkılmıştır?